Vergeten stadsgezichten

02 november 2008 door de Redactie

Twee weken geleden opende in het Mauritshuis in Den Haag een prachtige tentoonstelling over Hollandse stadsgezichten uit de Gouden Eeuw. NRC Handelsblad schreef vrijwel direct een lovende recensie. Wie van het genre houdt komt volop aan zijn trekken en met elkaar geven de getoonde werken een mooi overzicht van de Hollandse stad in de Gouden Eeuw, nog altijd de meest beschreven en succesvolste periode uit de geschiedenis. Met het getoonde is dan ook niets mis. Alleen zo viel mij op na raadpleging van de catalogus: waar is het Rotterdamse stadsgezicht?

Het zou natuurlijk vreemd zijn als er geen Amsterdamse schilderijen te zien waren. Maar waarom wel Delft, Haarlem, Dordrecht, Hoorn, Utrecht (geen Hollandse stad!) enz. Er kan dus blijkbaar over de Hollandse stad in de schilderkunst een tentoonstelling worden gemaakt zonder aan het Rotterdamse stadsgezicht aandacht te besteden. Ik constateer dit niet uit rancune, of een platte Amsterdam-Rotterdam-naijver. Daar heb ik geen last van. Het gaat mij meer om de verwondering, aangezien de tentoonstelling Bewonderde stad heet.
Zou het per ongeluk gebeurd kunnen zijn? Gewoon vergeten, omdat de samenstellers niet beseft hebben dat ook Rotterdam zijn zeventiende eeuw heeft gekend. Nu mag je van conservatoren, die zich met zeventiende-eeuwse stadsgezichten bezighouden, verwachten dat ze het genre en het aanbod kunnen overzien. Er zijn er wel veel gemaakt, maar ook weer niet zoveel. In vergelijking met portretten, landschappen, marines en stillevens zijn het er bijvoorbeeld veel minder. Natuurlijk kennen de samenstellers het Rotterdamse stadsgezicht uit de zeventiende eeuw.

In een toelichting op de expositie schrijven de samenstellers dat vooral is gekeken naar de relatie tussen stedelijke expansie en de toegenomen populariteit van het stadsgezicht. Dan zou juist Rotterdam meegenomen moeten worden. Want als het gaat om stadsuitbreidingen deed de Maasstad wel degelijk mee. Rotterdam was vanaf 1650 hard op weg op te klimmen in de stedenhiërarchie en de tweede plaats na Amsterdam in te nemen. Overenthousiaste Rotterdammers geloofden toen zelfs dat het mogelijk zou zijn om de rivaal aan het IJ van de eerste plaats te verdringen. Dat zou vanzelfsprekend niet gebeuren, maar de zelfverzekerde regenten deden er wel alles aan om de stad te promoten. Niet alleen door steeds mooiere verhalen over de stad te vertellen maar ook om deze te verbeelden. Het Rotterdamse stadsgezicht werd een belangrijk relatiegeschenk, een vroeg voorbeeld van city marketing.

Zou men denken dat er in Rotterdam onvoldoende kwaliteit zou zijn? Er zijn inderdaad geen Rotterdamse gezichten geschilderd door Jacob van Ruisdael, Salomon van Ruysdael, Pieter Saenredam, Gabriel Metsu of Albert Cuyp, maar kunstenaars die wel in de catalogus zijn opgenomen, hebben wel degelijk in Rotterdam gewerkt. Zo is op de expositie wel te zien Straatmuzikanten aan de deur van de in Rotterdam geboren Jacob Ochtervelt, omdat marktscènes en straattaferelen zo populair waren bij Hollandse meesters. Dat is nu bij uitstek een genre dat ook zeer geliefd was bij de Rotterdammers. De catalogus vermeldt zelfs dat de Rotterdammer Hendrick Martensz. Sorgh een meester was in het genre vis-, groente-, en gevogeltemarkten. Er is een afbeelding opgenomen in de catalogus, De vismarkt in Rotterdam, deel uitmakend van de collectie van het Staatliches Museum Kassel. Op de expositie is het niet te zien. Misschien konden ze het niet lenen, maar dan had het Historisch Museum voor deze expositie graag Groentemarkt in bruikleen gegeven. En wat te denken van de stadsgezichten van Abraham Storck, of Lieve Verschuier die ook Rotterdamse panorama´s hebben gemaakt.
Het is jammer dat er geen Rotterdamse gezichten te zien zijn. Al was het er maar één. Zoals gezegd ik merk dit niet uit rancune op want ik hoop dat zoveel mogelijk mensen gaan kijken in het Mauritshuis, want daar gaat het niet om. Ik denk alleen dat als de Hollandse stad wordt verbeeld en Rotterdam niet meedoet dat je op zijn minst zou verwachten dat er een reden wordt gegeven. Deze tentoonstelling bevestigt, en dat kan niet de bedoelin zijn, dat een van de belangrijkste Hollandse steden geen zeventiende eeuw zou hebben gehad. Dus besef dat er wel degelijk Rotterdamse gezichten uit die tijd zijn die zeker de moeite waard zijn. Ik zou zeggen, hou de tentoonstellingsagenda van het Historisch Museum Rotterdam in de gaten.